หัตกรรมทองลงหิน

หัตกรรมทองลงหิน
(Bronze Craft)

ประวัติความเป็นมา

คนไทยสมัยก่อนนอยมดื่มน้ำจากขันเงิน การใช้เครื่องทองลงหินใส่น้ำดื่มจะช่วยเพิ่มความเย็นและรู้สึกมีรสหวานเรื่องทองลงหินหรือ “บรอนซ์” ( Bronze ) ในสมัยก่อนนิยมนำมาทำเป็นอุปกรณ์ ภาชนะและเครื่องใช้ในพิธีทางศาสนา เช่น ขัน ช้อน จาน ตะเกียง เชิงเทียน แจกัน ฯลฯ

ขั้นตอนการผลิต จะเริ่มจากการแกะแบบดินขึ้นมาก่อนจากนั้นจึงนำทองแดงกับดีบุกไปหลอมด้วยเตาน้ำมัน แล้วจึงเทหล่อลงในแบบดิน เมื่อแข็งตัวจึงนำไปปั๊มในพิมพ์เหล็กโดยขึ้นอยู่กับความต้องการของผู้สั่งซื้อ

ขั้นตอนการตกแต่ง จะเริ่มที่การปั๊มลาย ตัดส่วนเกินขึ้นรูปให้เป็นรูปช้อน ส้อมหรืออื่นๆ ชุบให้เหนียว ( เผาไฟให้แดงแล้วแช่ลงในน้ำ ) แต่งรูปให้เรียบร้อย ขั้นตอนสุดท้ายคือการทำด้ามและขัดเงา ซึ่งต้องมีความละเอียดประณีตในแต่ละขั้นตอน จึงจะได้ชิ้นงานที่สวยงามและมีคุณภาพ ชุมชนประดิษฐ์โทรการเป็นแหล่งผลิตเครื่องทองลงหินมาหลายสิบปี โดยสมาชิกในชุมชนร่วมกันทำประมาณ 40-50 หลังคาเรือน การจัดจำหน่ายผลงานนั้นใช้ระบบสหกรณ์ดำเนินการและการรับจ้างผลิตสินค้าโดยตรงจากผู้ซื้อ

วิวัฒนาการของเครื่องทองลงหิน

เครื่องทองลงหิน (Bronzewares) หรือมีชื่อเรียกกันแต่เดิมว่า เครื่องม้าฬ่อ จากหลักฐานทางศิลปวัตถุตามแหล่งที่อยู่อาศัยของมนุษย์ก่อนประวัติศาสตร์ในประเทศไทยแล้ว มีหลักฐานย้อนหลังไประหว่างประมาณ 2,500 – 3,500 ปี ต่อเนื่องมาจากยุคทองแดง (Copper age) ซึ่งมีอายุระหว่างประมาณ 3,500 – 5,000 ปี ทั้งนี้วัฒนธรรมยุคทองแดงเป็นสายวัฒนธรรมที่สืบต่อมาจากวัฒนธรรมยุคหินใหม่ ในยุคโลหะผสมหรือยุคสัมฤทธิ์ (Bronze age) พบเครื่องใช้ที่จำเป็น เช่น อาวุธ เครื่องมือ เครื่องใช้ แหวน กำไล เป็นต้น นักโบราณคดีทางตะวันตกเรียกอุตสาหกรรมทำเครื่องโลหะผสมใสวัฒนธรรมนี้ว่าวัฒนธรรมดองซอง ในกลางศตวรรษที่ 18 เป็นระยะที่อุตสาหกรรมมีความเจริญก้าวหน้า มีความรู้ในด้านโลหะ โลหะผสมชนิดแรกที่มนุษย์ริเริ่มใช้ คือ บรอนซ์ (Bronze) เป็นโลหะผสมระหว่าง ทองแดง 9 ส่วนกับดีบุก 1 ส่วน เรียกว่า ทองสัมฤทธิ์ หรือ ทองลงหิน

ขั้นตอนการทำ

รูปในแต่ละขั้นตอนการทำเครื่องทองลงหินของศูนย์หัตถกรรมทองลงหิน ชุมชนประดิษฐ์โทรการ เริ่มตั้ง วัตถุดิบในการทำเครื่องทองลงหิน โมดินที่แกะเป็นรูปแบบตามที่ต้องการ เททอง คือ การเทส่วนผสมระหว่างทองแดงและดีบุกที่ละลายแล้วลงโมดิน การปั้มลาย คือ การนำชิ้นงานที่เทแล้วมาปั้มให้เป็นลวดลายต่าง ๆ ตามแบบที่ต้องการ